Hoe bekritiseer je de baas? De zonnekoning

Hoe moeilijk het is de baas te bekritiseren, en hoeveel emoties het losmaakt, bleek wel uit de vele reacties op het 1e artikel. En het wordt er niet makkelijker op als de baas zich steeds meer als een zonnekoning gaat opstellen. Een mooi, maar lastig, onderwerp! Hoe ontdek je zélf als baas dat je een zonnekoning dreigt te worden? Of als medewerker dat een baas dergelijk gedrag gaat vertonen? Hier kort enkele in mijn ogen kenmerkende gedragingen van zonnekoningen, niet gebaseerd op wetenschappelijk gefundeerd onderzoek, maar op 'gutfeeling' en op reacties op eerdere artikelen. (schilderij Louis XIV, de zonnekoning)In mijn ogen kenmerkende gedragingen, effecten, gevolgen van zonnekoning-gedrag:

De baas heeft een bijnaam

De baas krijgt namen toebedeeld die zich richten op zijn/haar heerserschap. Wat dacht u van ‘de cultuurpaus', ‘Keizer Ceesar', 'Zonnekoning aan de Zaan', 'Karel de Grote', 'Tsaar Peter' of 'Iwan de Verschrikkelijke'. De voornaam van de baas wordt in deze gevallen gebruikt om leiderschap, maar toch vooral om verhevenheid boven het gewone voetvolk aan te geven. De bijnaam is ook bij de baas bekend en hij of zij glorieert er zelfs een beetje in. Verwar dit vooral niet met bijnamen die worden gegeven omdat de baas lijkt op een beroemdheid of om lollige redenen. Voor de gelukkigen onder u lijkt uw baas wellicht op Richard Gere of Jennifer Lopez! Hier hoeft geen zonnekoninggedrag aan ten grondslag liggen.

De baas is BN-er

Sommige bazen vinden het prachtig als ze in de Privé of de Story terecht komen, al dan niet door een bekende of aantrekkelijke partner. De levensstijl die hierbij past, wordt breed uitgemeten in de pers. De baas is vaker terug te vinden in de roddelpers dan in de financiële pagina's van de serieuze bladen.

Iedereen loopt mee

Afwijkende meningen van de grote baas worden intern meer en meer gemeden, want de baas heeft toch altijd gelijk. Managers en medewerkers die (te) kritisch zijn, horen plots niet meer tot de incrowd. En dat is dodelijk voor de carrière. Het rommelt vaak aan de top en intern wordt veel tijd besteed aan de posities in de board. De zonnekoning is echter onaangevochten de nummer 1. De hele top lijkt daarbij plots dezelfde hobby's te hebben.

Iedereen lijkt op elkaar

Medewerkers lijken zich meer en meer te (moeten) gaan conformeren aan een bepaald ideaalbeeld, vergelijkbaar met de zonnekoning zelf. Ik heb het hier over houding, taalgebruik en geloof. Niet alleen de zonnekoning weet alles beter, de hele populatie van de organisatie gaat dit gedrag (naar de rest van de markt, leveranciers, klanten, concurrenten) vertonen. De zonnekoning zoekt wellicht zelfs opvolging, vindt die niet want die persoon moet natuurlijk net zo geniaal zijn als de zonnekoning zelf. Hoedt u dus als u tot (natuurlijk niet officieel) mogelijke troonopvolger wordt benoemd!

De zonnekoning wint prijzen

Hoewel prijzen als aanmoedig vaak best goed werken, leiden sommige prijzen (beste CEO) al snel tot enige arrogantie.

Er wordt geschermd met onmisbaarheid

‘Het bedrijf, dat ben ik'. Zonder de zonnekoning zou het natuurlijk nooit zo goed gaan met de organisatie als nu met de zonnekoning.

Verlies van perspectief

Het perspectief en de eigen positie ten opzicht van die van anderen in en buiten de organisatie is niet meer helder. Financieel worden de beloningen buiten proporties. Nederland is sowieso te klein voor de zonnekoning, die ver over de landsgrenzen heen kijkt. Aandacht voor de thuismarkt kan hierdoor verslappen.

Geef fouten nooit toe

Fouten worden zelfs door zonnekoningen gemaakt, maar geef ze in ieder geval nooit toe! De Zonnekoning KON tenslotte eenvoudig weg niet anders handelen dan hij of zij had gedaan. Het meest ontluisterend is hierbij wel de wel erg vrijblijvende houding van de Ahold-top na het drama, dat het bedrijf bijna de kop kostte. Successen worden behaald door de Zonnekoningen, drama's liggen grotendeels aan externe factoren.

Het is niet de bedoeling geweest een uitputtende lijst op te stellen, en (waarschuwing!) wetenschappelijk getoetst is deze ook niet! De lijst komt voort uit mijn ideeën en gedachten hierover. Ik ben daarom benieuwd naar uw aanvullingen, verbeteringen en versterkingen van deze lijst. Wat heb ik gemist? Is er meer literatuur over dit onderwerp? Verander, verbeter, voeg toe, het artikel is een zoektocht naar verklarende aspecten van het gedrag van capabele mensen, die door onaantastbaarheid het perspectief verliezen. Ik lees graag uw reacties.

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Erik Reijnders
Dag Gyuri,
Leuk verhaal! is naar mijn idee een thema in veel organisaties. Mocht je er meer over willen lezen dan raad ik je aan Literatuur van Manfred Kets de Vries te lezen. Met name zijn pocket 'Leiders, narren en bedriegers' geeft een helder, toegankelijk en beknopt beeld van de 'ziekte' van deze over het paard getilde lieden, waarvan we in Van der Hoeven en ook Rita Verdonk (zie NRC van onlangs!) fraaie voorbeelden zien. Mensen die van nature eigenlijk niet zo waren, maar verblind door hun succes en gebrek aan zelfreflectie en kritiek uit hun omgeving zo zijn geworden. Het thema zelfverrijkende managers sluit hier naadloos op aan! Voer voor psychologen.
Erik Reijnders
Yvonne Wagenaar
Het lastige is wel dat dit gedrag dat voorkomt uit een opgeblazen ego (en voordien dus op een laag zelfbeeld) de overdrijving is van een mooie eigenschap van ondernemers. Om van start te gaan moet je mensen kunnen bezielen, ergens in geloven en er voor gaan en groot kunnen denken. Natuurlijk ook wereldwijd. En er zijn veel zon-aanbidders (waarschijnlijk ook met een klein ego)die maar al te graag bruin willen worden. Het is de grootheidswaan en veroveringsdrift die heeft geleid tot prachtige kunstwerken en het verspreiden van kennis zoals bij de Romeinen en Napoleon. Dit is een vraagstuk wat zich niet makkelijk leent voor eenvoudige oplossingen. Het wordt tijd voor de verbeelding, een verbeelding waarbij we de ego's te lijf gaan en de creativiteit laten bloeien. Nieuwe denkbeelden. Laten we vooral niet met de vinger gaan wijzen en de zonnekoningen onthoofden want dan begint het liedje opnieuw.
Willem Mastenbroek
Pro-lid
Onlangs kwam ik een interessante tip tegen in het boek 'Op naar de top' van Jeroen Bertrams: Stel als manager een mentor aan die een echelon lager in de organisatie functioneert. Laat die vrijuit je gedrag becommentarieren en van suggesties voorzien.

De moeite waard om over na te denken als aankomende 'Zonnekoning'?
Eigenlijk wel iets voor iedereen die leiding geeft, denk ik.
1minuteManager » Blog Archive » Week Tips 18-24 augustus 2006
[...] Week Tips 18-24 augustus 2006 Deze week open ik met kunstschilder Wim de Groot, een kunstenaar die ik al lange tijd volg, prachtig werk maakt en vanaf aanstaande zondag exposeert in de Grael Art Gallery, tezamen met Ellen Grael en Marjolijn Oude Vrielink (inzet: kunstwerk Cinq Baigneuses, c Wim de Groot) De laatste dagen van het grachtenfestival bieden daarnaast nog diverse prachtige uitvoeringen, zoals van pianiste Lang Lang, maar ik kies voor de ‘Muziek voor de Zonnekoning’ in het Bijbels Museum. De fervente lezers van deze site weten wel waarom! Verder deze week weinig interessante popoptredens,vooral door Lowlands, waarover meer op deze site. if(typeof(adlink_randomnumber)=="undefined"){var adlink_randomnumber=Math.floor(Math.random()*10000000000)} document.write(''); [...]
1minuteManager » Blog Archive » Boekrecensie over natuurkunde en management: H.B.G. Casimir - Het toeval van de werkelijkheid
[...] Jammer is alleen dat hij over zijn periode bij Philips weinig loslaat. Teveel van zijn medewerkers en collega’s leefden ten tijde van de publicatie van dit boek nog en Casimir vond het niet kies over deze mensen te schrijven dan wel te roddelen. Een man van de oude stempel, hier kan je alleen maar respect voor hebben. Jammer is het echter wel. Hierover schrijft hij: “(…) zijn er bij Philips een aantal mensen van voldoende formaat om het de moeite waard te maken de draak met ze te steken. Captains of industry en grote zakenlieden hebben soms een merkwaardige neiging zichzelf belangrijk te vinden en ze verwachten zelfs dat anderen dat ook doen. Het kan geen kwaad wanneer de betrekkelijkheid van die opvatting hun onder ogen wordt gebracht.” (blz. 289) Voorwaar een tekst die mooi aansluit op de eerder hier gevoerde discussie rond de zonnekoningen! Jammer alleen dat Casimir deze discussie niet meer zelf is aangegaan en de periode bij Philips enigszins in de marge beschrijft. Waar zijn echte liefde lag blijkt echter duidelijk: bij de zelfstandige en de fundamentele natuurkunde. Het werk bij Philips was in zijn ogen toch meer gericht op persoonlijke status, de mooie auto en het voeden van zijn kinderen. Voor zijn oud collega’s op de universiteiten was hij ook ‘Herr Direktor’ geworden, en geen serieus te nemen wetenschapper meer. [...]
Marc Snebbout
De schrik om je baas te bekritiseren zit veel dieper geworteld dan velen denken. In de film "Apollo 13" komt het misschien niet zo sterk tot uiting, maar na de ontelbare debriefingsessies, incidentanalyse en andere studies is men bij NASA van één ding rotsvast overtuigd. De conclusie luidt dat een groot deel van de problemen tijdens die memorabele ruimtevlucht veroorzaakt werden, of niet succesvol aangepakt werden omdat de twee co-piloten de beslissingen van hun autoritaire kapitein niet durfden tegenspreken. Ook waren ze bang van zijn mogelijke reactie mochten ze het aandurven hem op de risico's of potentiële gevaren te wijzen - zelfs m.b.t. hun eigen leven - bij bepaalde bevelen die hij hen gaf.
NASA twijfelde niet aan de geloofwaardigheid van de getuigenissen en zag dit als een waardevol punt. Anderzijds kwam het echter zodanig helder en ontegensprekelijk als een paal boven water uit het relaas op de voorgrond te staan, dan men wou investeren in verder onderzoek over het fenomeen.
Zo werd met de hulp van een groep experts in de gedragspsychologie een enquête opgezet aan de hand van NASA's bevindingen en deze werd voorgelegd aan enkele duizenden mid-managers uit allerlei bedrijfstakken, echter alleen maar in de USA (niet te geloven!).
Voornaamste uitkomst relevant aan dit onderwerp: 85 % van de bevraagden zegt dat ze voor hun baas al ooit - op z'n minst één keer - vitale informatie hebben achtergehouden, of bewust nagelaten hebben hem te wijzen of foutieve gegevens of beslissingen, of zaken waarvan ze de correcte toedracht goed kenden moedwillig verdraaid hebben weergegeven, of hem ronduit leugens verteld hebben. Met bijna absoluut maximale cijfers geven ze bovendien daarvoor als reden op dat ze schrik hadden voor zijn reactie en vreesden voor de mogelijke sancties.
Wat daarvan dan weer de oorzaak is is te lang om hier te behandelen maar ik vraag me wel af wie het nu nog verwondert dat het krijgen van feedback - volgens weer een andere enquête - misschien wel een van de grootste behoeften is die managers zeggen te hebben.
Autentiek leiderschap geeft macht (Leiderschap) - ManagementSite.nl
[...] Lees verder op: 1MinuteManager [...]
Jack Welch over: hoe bekritiseer je de baas
[...] van Welch sluiten aan bij die zoals we die hebben kunnen lezen in de discussie die bij de drie voorgaande artikelen over ‘hoe bekritiseer je de baas’ is gevoerd. Enkele vragen blijven over. Zijn [...]
Boekrecensie over natuurkunde en management: H.B.G. Casimir - Het toeval van de werkelijkheid - 1 Minute Manager
[...] hun onder ogen wordt gebracht.” (blz. 289) Voorwaar een tekst die mooi aansluit op de eerder hier gevoerde discussie rond de zonnekoningen! Jammer alleen dat Casimir deze discussie niet meer zelf is aangegaan en de periode bij Philips [...]